نگاهی به بتا کاروتن و کارتنوئید ها در سه اپیزود

اپیزود اول

 مقدمه :

تحقیقات فراوانی در راستای چگونگی و میزان اثر بخشی بتاکاروتن و دیگر کارتنوئیدها در بیماری های مزمن صورت گرفته است . بتاکاروتن نوعی از کارتنوئیدهاست که به صورت طبیعی در گیاهان وجود دارد . این ماده همچنین به عنوان یک کارتنوئید پیش ساز ویتامین آ نیز شناخته می شود چون برای اثربخشی در بدن لازم است به فرم ویتامین آ فعال تبدیل گرددد .

امروزه بر اساس تحقیقات صورت گرفته دیگر بر کسی پوشیده نیست که بتاکاروتن موجود در میوه ها و گیاهان برای سلامت انسان مفید است و میدانیم  این مواد غذایی ، حاوی نوع خاصی از ویتامین آ ، میتواند سبب تقویت سیستم ایمنی ، محافظت از پوست و چشم و همچنین پیشگیری ازبروز بیماری های خطرناکی همانند مشکلات قلبی عروقی و سرطان گردند .

اپیزود دوم

 بتاکاروتن ماده غذایی ارزشمند:

بتا کاروتن چیست ؟

بتاکاروتن ماده ایی رنگی است که در گیاهان و میوه هایی که دارای رنگ نارنجی یا زرد هستند یافت می شود . این ماده در بدن به ویتامین آ ، ماده ایی با قدرت آنتی اکسیدانی قوی و بسیار کلیدی در سلامت و عملکرد طبیعی  چشم ، پوست و سیستم عصبی انسان تبدیل می شود.

ویتامین آ به دو فرم اولیه ویتامین آ فعال و بتاکاروتن وجود دارد . فرم فعال ویتامین آ ، رتینول  نامیده می شود و معمولا از مواد غذایی با منشاء حیوانی بدست می آید .این فرم پیش ساز ویتامین آ ، قابلیت  مصرف مستقیم در بدن را بدون تبدیل به فرم ویتامینی خود نیز داراست . اما موضوع برای کاروتنوئید های پیش ساز ویتامین آ متفاوت است ، زیرا این مواد ارزشمند ابتدا باید به فرم رتینول تبدیل گردند و بعد مورد استفاده قرار گیرند .

پس بتاکاروتن نوعی از کارتنوئید است که در گیاهان یافت می شود و برای مصرف و مفید بودن نیازمند تبدیل به ویتامین آ فعال می باشد .

شواهد متعدد و متقنی  مبنی بر موثر بودن استفاده از مواد غذایی حاوی  آنتی اکسیدان بالا ، بتاکاروتن ، در سلامت بدن وجود دارد اما نتایج تحقیقات در مورد اثر بخشی مکمل های دارویی یا غذایی حاوی بتاکاروتن ها متفاوت است و تقریبا همه متخصصین توصیه می نمایند تا حد امکان بتاکاروتن مورد نیاز خود را از منابع طبیعی تامین نماییم .

بتا کاروتن و کارتنوئید های دیگر دارای اثرات آنتی اکسیدانی قوی بوده و برای پیشگیری از بروز بیماری های مزمن دارای ارزش و اهمیت ویژه ایی می باشند. این مواد غذایی با ارزش از بدن انسان در برابر آسیب های وارده از سوی رادیکال های آزاد محافظت نموده و در نتیجه اگر به صورت طبیعی و به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی مناسب مورد استفاده قرار گیرند بخوبی می توانند در پروسه های ضد پیری و تخریب بافتی پیشرونده ناشی از افزایش سن به عنوان یک عامل پیشگیری کننده بکار آیند .

همه متخصصین متفق القول هستند که مصرف مواد غذایی حاوی بتاکاروتن ها سبب کاهش التهاب و استرس های اکسیداتیو شده و در نتیجه بخوبی می تواند به عنوان فرآورده های ضد پیری طبیعی مورد استفاده قرار گیرند .

انجمن طب کودکان امریکا اعلام نموده است ویتامین آ یکی از مهمترین ویتامین ها در طول دوره بارداری و شیردهی است . ویتامین آ نقش مهمی را در رشد سالم و طبیعی جنین و نوزاد بازی می نماید . ویتامین آ در تکامل سیستم تنفسی و ایمنی نقش مهمی دارد .

بر اساس مطالعات منتشره در مجله تغذیه اروپا آمده است خانمهای باردار باید تا 40 درصد و مادران شیر ده نیز 90 دریافت ویتامین آ خود را افزایش دهند . محققین می گویند مادران بهتر است این ویتامین آ مورد نیاز خود را از منابع غذایی طبیعی و میوه ها و سبزیجات تازه به رنگ زرد یا نارنجی تامین نمایند . بخاطر داشته باشید تنها مرجع  تشخیص کمبود ویتامین در بدن شما در این دوران پزشک معالجتان می باشد و تنها اوست که می داند آیا شما به ویتامین آ اضافی به صورت مکمل دارویی نیازمندید یا خیر ؟

بر اساس توصیه های متخصصین دریافت 6 الی 8 میلی گرم بتاکاروتن از طریق یک رژیم غذایی طبیعی حاوی میوه و سبزیجات به مراتب بهتر از مصرف هر گونه مکمل داروی یا غذایی است . در زیر به معرفی برخی از مواد غذایی حاوی بتاکاروتن با میزان موجود آنها می پردازیم :

1. یک فنجان آب هویج تازه  حاوی 22 میلی گرم
2. یک فنجان کدو حلوایی حاوی 17 میلی گرم
3. یک فنجان اسفناج پخته شده حاوی 13.8 میلی گرم
4. یک فنجان هویج پخته شده حاوی 13 میلی گرم
5.  یک فنجان کلم سبز پخته شده حاوی 11.5 میلی گرم
6. یک فنجان زرد آلو حاوی 1.6 میای گرم

7- یک فنجان انبه حاوی 0.7 میلی گرم بتاکاروتن می باشد .

اپیزود سوم

 کارتنوئید ها و بتاکاروتن در پوست :

 متابولیسم بتاکاروتن در ارگانهای مختلف بدن از جمله پوست رخ می دهد . مطالعات متعددی نشان داده است این ماده به پیشگیری از بروز اریتما ، التهاب  و سرخی پوست ناشی از بیش تابش اشعه های خورشیدی ماوراء بنفش کمک می نماید . بتاکاروتن به علاوه موجب محافظت از پوست در برابر آفتاب سوختگی از طریق افزایش توان دفاعی لایه بازال پوست در برابر آسیب های ناشی از اشعه یو وی نیز می گردد.  

البته باید یاد آور شوم این ماده هرگز جایگزین ضد آفتاب نیست و اثر بخشی آن نیز در حد استفاده از ضد آفتاب نمی باشد.

پوست انسان به عنوان خارجی ترین ارگان بدن مرتبا در معرض حملات رادیکال های آزاد قرار دارد البته تهاجمات این عوامل خطرناک علاوه بر خارج از داخل نیز پوست را تهدید می نماید . همانگونه که می دانیم کارتنوئید ها آنتی اکسیدان های قوی ایی هستند که نقشی اساسی در خنثی سازی این رادیکال های آزاد ( که بیشتر گونه های فعال  و واکنش گر اکسیژن هستند ،ROS) بر عهده دارند . مولکول کارتنوئید در بافت وجود داشته و برای خنثی سازی این حملات رادیکال های آزاد ، در دسترس می باشد و پس از بی اثر نمودن این عوامل خطرناک ساختارش منهدم می گردد .

پوست انسان دارای کارتنوئید های گوناگونی است از جمله :

آلفا ؛ گاما و بتا کاروتن ، لوتئین ، زیزانتین ، لیکوپن و ایزومر های آنهاست که جملگی در این فرآیند خنثی سازی رادیکال های آزاد به عنوان عوامل آنتی اکسیدانی نقش آفرینی می نمایند.

مطالعات نشان داده است بیش ترین تجمع کارتنوئید ها در لایه شاخی پوست قرار دارد و کارتنوئید های محلول در چربی نیز قادرند تا از طریق ترشحات عرق یا سبوم به سطح پوست راه یابند . پس از راه یابی به سطح پوست همانند استفاده موضعی ترکیبات و مواد این ماده می تواند در سطح پوست منتشر شده و ایفای نقش نماید.

 در مطالعه ایی دکتر Darvin و همکارنش در سال  2011 و با انتشار مقاله ایی در J. Dermatol. Sci نشان دادند مصرف همزمان فرآورده های خوراکی و موضعی حاوی آنتی اکسیدان های کارتنوئیدی می تواند میزان کارتنوئید موجود در پوست را به میزان 100 درصد افزایش داده و در نتیجه به محافظت از پوست در برابر رادیکال های آزاد ، تابش اشعه ماوراء بنفش و آلودگی های محیطی کمک شایانی نماید .

براساس داشته های فوق می توانیم دریابیم هم استفاده از فرآورده های حاوی کارتنوئید ها بخصوص بتاکاروتن در فرآورده های کازمتیک معنی دار است و هم اینکه این فرآورده های می توانند به عنوان آنتی اکسیدان های موضعی در خنثی سازی رادیکال های آزاد نقش مهمی را ایفا نمایند . البته رنگ این ماده ارزشمند یکی از محدودیت های بکارگیری موضعی آن است ، مشکلی که با ارائه اشکال جدید و بهره گیری از تکنولوژی های نوین در حال برطرف شدن است .

 دکتر محمد بقایی

 داروساز و پژوهشگر کازمتیک

دی ماه نود و شش